Cây bồ kết còn có tên là tạo giác, đây là một loài cây rất quen thuộc với người dân Việt Nam. Gai bồ kết là vị thuốc quý nhiều công dụng.
Ngày bé chúng ta vẫn thường thấy các bà, các mẹ sử dụng quả bồ kết để gội đầu. Ngoài ra cây bồ kết còn được sử dụng làm thuốc để điều trị nhiều chứng bệnh, ở bài viết này chúng tôi sẽ giới thiệu kỹ hơn về tác dụng của cây thuốc này.
Tên khoa học
Cây có tên khoa học Gleditschia australis Hemsl
Khu vực phân bố
Cây bồ kết mọc nhiều ở các tỉnh đồng bằng phía Bắc nước ta, hầu hết ở mỗi gia đình vùng quê đồng bằng bắc bộ đều có trồng cây thuốc này lấy quả để gội đầu cho mượt và đen tóc.
Bộ phận dùng
Y học cổ truyền cho rằng mỗi bộ phận của cây bồ kết là một vị thuốc quý:
- Quả bồ kết gọi là: tạo giác (Tên khoa học Fructus Gleditschiae)
- Hạt bồ kết gọi là: tạo giác tử (Tên khoa học Semen Gleditschiae)
- Gai bồ kết gọi là: tạo giác thích (Tên khoa học Spina Gleditschiae)
Cách chế biến và thu hái
- Quả bồ kết chín vào thời gian từ tháng 10-11 hàng năm, khi quả chín nó chuyển từ màu xanh sang màu đen, thấy quả có màu đen là ta có thể thu hái được.
- Gai bồ kết thì được thu hái quanh năm, thời điểm tốt nhất là từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.
- Gai và quả khi hái về sẽ đem phơi khô, bảo quản trong bao kín để làm thuốc.
Thành phần hóa học
Quả bồ kết
Trong quả bồ kết có rất nhiều hợp chất quý, điển hình là hợp chất saponin, men peroxydaza, flavonoit và một saponin mới là australozit.
Công dụng của gai bồ kết
Mỗi bộ phận của cây bồ kết có một công dụng khác nhau:
- Quả bồ kết: đốt cháy có vị cay mặn, tính ôn vào hai kinh phế và đại tràng có tác dụng tiêu đầy bụng, tiêu đờm, giúp sáng mắt, ích tinh, điều trị táo bón. Liều dùng: Ngày dùng 1g đốt cháy thành than tán bột để uống.
- Hạt bồ kết: Có vị cay, tính ôn, không độc, có tác dụng thông đại tiện, bí kết, chữa mụn nhọt, dùng với liều 5-10g dưới dạng thuốc sắc.
- Gai bồ kết: Có vị cay, tính ôn, không độc có tác dụng tiêu ung độc, làm xuống sữa. Liều dùng 5-10g sắc uống trong ngày.
Cách dùng, liều dùng cây bồ kết làm thuốc
- Điều trị họ, ngạt mũi: Quả bồ kết 1g, đại táo 4g, quế chi 1g, sinh khương 1g, cam thảo 2g, nước 800ml; sắc còn 300ml chia 3 lần uống trong ngày. Ngoài cách sắc uống dân gian còn dùng quả bồ kết đốt cháy rồi đem xông khói bồ kết vào mũi để điều trị chứng nghẹ mũi rất hiệu quả.
- Điều trị đau nhức răng, sâu răng: Quả bồ kết nướng rồi đem tán nhỏ, đắp vào chân răng.
- Trẻ con chốc đầu, rụng tóc: Dùng quả bồ kết đốt ra than, tán nhỏ rửa sạch vết chốc, rồi đắp than bồ kết lên.
- Điều trị kiết lỵ: Hạt bồ kết sao vàng sắc uống hàng ngày với liều dùng 5-10g/ngày.
- Phụ nữ sưng vú: Dùng gai bồ kết 40g, bạch phấn 4g sắc với 700ml nước uống trong ngày.
- Điều trị táo bón: Dùng quả bồ kết đốt cháy, bỏ hạt tán thành dạng bột thật mịn, chộn với dầu ăn thụt hậu môn, làm 1-2 lần là đi cầu được.
